تاریخچه صنعت بسته بندى
مقدمه
از آنجائیکه بسته بندی از ابزارهای مهم در بعد ملی و بین المللـی اسـت لـذا نقش کلیدی خود را دارد . افزایش ، کاهش موجودی انباربه حداکثر رسـاندن سود بنگاههای تولیدی نشان داده است . بنگاههای اقتصـادی بـرای تقویـت قدرت رقابت خود در بازارهای داخلی و خارجی ، سالهاست کـه بـه موضـوع بسته بندی توجه دارند و از طراحی ، گرافیک ، رنگها و به کاربردن بسته بندی مناسب برای افزایش سهم بازار خود در مقایسه با رقبا بهره می گیرند. یک بسته بندی مناسب قادر است به عنوان یک فروشنده خاموش نقش خـود را ایفاء کند با توجه به آنکه بسته بندی فقط در قلمرو تولید قرارندارند . بلکه در حیطه امور بازاریابی نیز قرار میگیرد تصمیم گیری در مورد نحوه انجام آن وظیفه مشترک مدیران تولید و بازارها می باشد.
وظیفه بسته بندی از نظر ایجاد رابطه با مشتری القاء نیاز و ترغیب مشتری به خرید در زمره وظایف مدیران بازاریابی است و تصمیم مشترک آنها با مدیران تولید می تواند در اتخاذ روش مناسب و جذاب بسته بندی و بازاریـابی مـوثر واقع شود تحقیقات و پژوهشهای شرکتها بزرگ در زمینه بازاریابی و راههـای پیشبرد فروش نشان می دهد که بسته بندی بیشترین اثر را در جذب مشتری و روش فروش در بازارهای داخلی و خارجی دارد.
” بسته بندی خوب برای یک کالای جدید ، مستلزم تصمیم گیر ی در مـوارد زیادی است. اولین کار در جهت انجام این مهم ، ایجاد یک تصور از بسته بندی است . منظور از تصور بسته بندی این است که ببینیم بسته بندی چگونه باید باشد یا برای کالا چه کاری را انجام دهد ؟ تصمیم درباره سایر عناصـر بسـته بندی ، نظیر اندازه ، شکل ، مواد اولیه در آن ، رنگ و محـل تجـاری ،دومـین کاری است که باید انجام شود. این عناصر ،برای حمایت از جایگاه و خط مشی بازاریابی کالا باید با یکدیگر به نحو مناسـبی تلفیـق شـوند . بسـته بنـدی همچنین باید با تبلیغات، قیمت و توزیع کالا نیز سازگاری کامل داشته باشد.”
تاریخچه بسته بندی
” بسته بندی ها با توجه به نوع کالا بکار رفته در آن ( کاغذ ، شیشـه ، فلـز ، پلاستیک ) دارای تاریخچه متفاوتی است ولی بطور کلی از نحوه بسته بنـدی کالاها تا ۸۰۰۰ سال پیش اطلاعات درستی در اختیار ما نیسـت امـا تحقیقـات نشانگر آن است که از ۸ قرن پیش از میلاد مسیح ، کالاها با استفاده از بسته بندی پارچه ای ( مسنوجات ) یا در ظروف گلی و شیشـه ای زمخـت حمـل و جابجا می شدند.
۱۵۵۰سال پیش از میلاد بطری سازی در مصر رایج شد و همزمان با آن بـرای جابجای ماکیان از سبد های بافته شده از برگ درختان خرما اسـتفاده مـی ۴ نمودند . چینی های ۲۰۰ سال پیش از میلاد از پوست درخت توت کاغذ ساخته و بشکه چوبی در یونان و رم باستان رواج داشت و برای عطر و ….. از بطـری استفاده میشد. به سبب پیشرفت صنعت شیشه سازی در سالهاهی بعد از ۴۰۰ میلاد ، محصولات شیشه ای از کیفیت بالایی برخوردار بوده و با قیمت گـزاف عرضه می شوند و در این میان شیشه های مرغوب گرانبها تر از طلا و نقره بود.
اولین بار در سال ۱۰۵ میلادی در سی یانـگ چـین توسـط (IUN.TSAI) کاغذ ساخته شد در سال ۷۵۰ میلادی صنعت کاغذسازی بـه خـاورمیانـه و سپس به اروپا رسید. در سال ۷۵۱ میلادی وقتی که سمرقند تصرف اعراب در آمد کارخانه کاغذ سازی آن شهر در اختیار مسلمانان قرار گرفـت . در سـال ۸۶۸ میلادی اولین نشانه های چاپ از چینی ها باقی مانده است.
در سال ۱۲۰۰ میلادی آهن و قلع اندود در بوهیما توسـط کـارگرانی کشـف و ساخته شد و در صنعت بسته بندی بکار رفت و ۳ قرن پس از آن هنـر تهیـه برچسب و بافت ساکها ی کنفی رواج یافت . قدیمی ترین پوشش کاغذ چاپی از آندره اس برنادت در آلمان می باشد.
در سال ۱۵۷۵ میلادی آهن سفید شناخته شد ولـی زمـان سـاخت آن در انگلیس به سال ۱۶۶۵ متقارن با صدور قلع به آلمان برمیگـردد و در قـرن ۱۷ میلادی هنر کاغذ سازی به آمریکا رفت و همچنین اولین نوشابه گازدار بخاطر دسترسی به بطری محکم و چوب پنبه از شیشه در سال ۱۷۰۰ مـیلادی تهیـه ۵ گردید. آهن سفید در سالهای بین ۱۷۲۰ تا ۱۷۳۰ مورد مصرف زیادی داشـت اولین قوطی فلزی با استفاده از لحیم در سال ۱۷۶۴ توسـط کارخانـه توتـون سازی وارد بازار گردید.
استفاده از شیشه در صنعت بسته بندی کشورهای اروپایی از قرن ۱۸ میلادی در انگلستان شروع و همزمان با آن از جعبه های لحیم شده نیز برای عرضه مواد غذایی خشک استفاده میشود. در سال ۱۸۰۴ میلادی “نـیکلا آپـرت” نگهدار ی مواد غذایی را به روشهای دودی کردن ، خشک کردن و بسته بندی کمپوت و کنسرو در مرحله اول با استفاده از ظـروف شیشـه ای و سـپس در قوطی های فلزی ابداع نمود.
در اواخر قرن ۱۸ میلادی ساخت جعبه های کاغذی ، کارتن های چاپ شـده ، عرضه کوکاکولا و پپسی کولا در بطری های شیشه ای رواج یافت.
توسعه صنعت پلاستیک به سـال ۱۸۴۳ بـر مـی گـردد وقتـی کـه دکتـر MONTGOMERIE جراح آفریقای جنوبی گزارش داد با استفاده از ماده اولیه کائوچو PERCHA GUTTA دسته خوبی می تـوان بـرای چـاقو ساخت و بعد از آن شرکت PERCHA GUTTA تاسیس شد و جوهر دان و توپ بیلیارد نیزتهیه گردید استفاده از پلاستیک از سال ۱۹۰۹ میلادی پس از تلاش دکتر هندریک بیگلند آغاز گردید و اسـتات سـلولزی بـرای مصـارف ۶ عکاسی بدست آمد و همچنین با کلیت تهیه که اولین رزین مصنوعی و شروع صنعت پلاستیک مصنوعی بود.
در سال ۱۹۰۷ بشکه ها ی فولاد بعنوان جایگزینی برای بشکه هـای چـوبی و استوانه ای ابداع شد و استفاده از پلاستیک تجاری از سال ۱۹۰۹ میلادی آغاز گرید. از دهه ۱۹۳۰ به بعد استفاده از پلاستک در صـنعت بسـته بنـدی رواج یافت.
درب های پلاستیکی برای مصارف لوکس عرضه و پلی استر توسط انگلـیس هـا کشف بعد از جنگ جهانی دوم ۱۹۴۵ استفاده از مواد پلاستیکی بطور معمـول در صنایع بسته بندی مواد غذایی گسترش یافت که انقلاب نـوین در صـنعت بسته بندی نامیده میشود. نخسـتین بسـته بنـدی سـاخته شـده از فویـل آلومینیوم در سال ۱۹۵۰ به بازار آمد و ۸ سال بعد قـوطی آلومینیـومی نیـز طراحی و یه علت داشتن مزایایی از قبیل حمل و نقل آسـان و مقاومـت در برابر تغییرات شیمیایی به سرعت رواج یافت.
در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی شیشه برای مصارف گران قیمت و در دهه ۱۹۹۰ به دلیل قابلیت بازیافت مورد توجه بیشتری یافت و بسته بندی های کاغـذی در دهه ۱۹۹۰ به علت گرایش به حفظ محیط زیست نیز گسـترش یافتـه وبهـره برداری از بسته های فلزی روز به روز کمتر شد. گزارش شده است که در اروپا و آمریکا استفاده از قوطی های فلزی در مورد مواد غذایی کنسـروی کـاهش ۷ چشمگیری یافته است. از محصولاتی که هزینه های بسته بندی آنهـا نـاچیز است می توان از ماشینهای اداری % ۱/۴ ، قطعات خود کار % ۵ نـام بـرد . در خصوص کالاهایی که با ارزشند و محافظت آن از اهمیت زیادی برخوردار است هزینه بسته بندی افزایش می یابد بعنوان مثال هزینه بسته بندی مواد غـذایی ۲۱%، داروها % ۲۶ ، لوازم آرایشی % ۳۶ ، گرانترین بسته بندی صـابونی % ۵۰ و خمیر دندان % ۷۰ قیمت فروش می باشد.
تاریخچه بسته بندی در ایران
“کشور ایران به لحاظ موقعیت استراتژیکی که در منطقه دارد از دیر باز سابقه مراودات تجاری داشته و کالاها و محصولات خود را بصورت کاروانهای حـاوی پارچه ، ادویه ، مصنوعات دستی به دیگر ممالک ارسال نموده است و بسـته بندی این نوع کالاها نوعا از بسته بندیهای کیسه ای همانند گـونی ، چـوبی ، مانند صندوقهای مکعب مستطیل که برای مسیرهای طولانی مناسـب بـوده ، تشکیل شده است.
صنعت بسته بندی در ایران کمتر از نیم قرن سابقه دارد در حالی که در اروپا این صنعت دو قرن پیش راه اندازی شده و امروزه درآمد های قابل تـوجهی را برای تولید کنند گان کالاهای صنعتی و کشاورزی تامین می کند.”
صنعت بسته بندی در ایران با ساخت قوطی فلزی توسـط شخصـی بنـام “درخشان” در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز و تاریخچه بسته بنـدی مـوا د ۸ غذایی را نیز با همین تاریخ مقارن می دانیم و همچنین اولین کارخانـه کاغـذ سازی در سال ۱۳۲۸ در کهریزک احداث شد که کاغذ های باطله را برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می نماید بعد از آن تعدادی واحد تولیدی دیگر در سـایر نقاط ایران بوجود آمد . اساس صنعت کاغذ سازی در کشور برا اساس تولیـد خمیر و کاغذ شکل گرفت و سپس روز به روز کاملتر گردید.
در سال ۱۳۳۰ اولین قوطی فلزی جهت بسته بندی روغن نباتی جامد بوسـیله دستگاههای مدرن ساخته شد و در سال ۱۳۴۴ سیستم لاک زنی اتوماتیک در ایران نصب ومورد بهره برداری قرار گرفت.
در حال حاضر صنایع داخلی قادر به ساخت لایه بیرونی کارتن ، کاغـذ هـای مورد استفاده در جعبه و کاغذ های حفاظت شده ، لایه هـای پلیمـری بـرای محصولات پاستوریزه و استرلیزه می باشد.
اولین کارخانه مدرن ایران در سال ۱۳۴۹ در هفت تپه خوزستان برای تولید کاغذ های تحریر با استفاده از تفاله نیشکر احداث شد.
متعاقب آن کارخانه چوب و کاغذ ایـران ( چوکـا ) بـا اسـتفاده از خمیرهـای وارداتی و خمیر های داخلی، کاغذ های کرافت و بسته بندی را تولید نمود.
تعاریف بسته بندی
بسته بندی عبارت است از ساخت محفظی که سلامت کالاها محتوای خود را از مرحله بعد از تولید تا مرحله مصرف حفظ می نماید و به فروش کمک می نماید
به هر محفظه ای که حاوی کالایی باشد و در محافظت و انتقال کالا تسهیل ایجاد نمایده بسته گویند
بسته بندی پیام تولید کننده را به خریدار می رساند و بین آنها برقرارکرده و اطلاع رسانی مینماید.
مرحوم دهخدا در فرهنگ خود بسته بندی کردن را عبارت از : بستن اشیاء متفرق در یک لفاف یا در یک صندوق بیان میکند.
بسته بندی عبارت است از ساخت یا تهیه ظرف محـافظی کـه سـلامت و کالای مظروف یا محتوای خود را در فاصله زمانی بعد از تولید و در مراحل حمل و نقل ، انبارداری ،توزیع تا مصرف نهایی حفظ نمـوده و از صـدمات احتمالی فیزیکی یا شیمیایی آن جلوگیری می نماید.
بسته بندی را می توان پوششی از یک سیستم دانست که کالا نامیده مـی شود.
بسته بندی از دیدگاه PAINE یک سیستم که زمان تهیه کالا را جهت انتقال ، توزیع ، ذخیره ، خرده فروشی و مصرف کاهش می دهد.
یک مفهوم تضمین کننده برای تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب یا حداقل هزینه است.
یک عمل فنی اقتصادی است که هزینه تحول کالا را به حداقل می رسـاند در حالی که فروش و در نتیجه سود حاصل از آن را به بالاترین حد افزایش میدهد.
امروزه بسته بندی یا ریشه کلمات PACKING یا PACKAGING و یا WARPING و یا PACK TO که اکثر لاتـین اسـت و بـه معنای حمایت کردن می آید.
اهمیت بسته بندی
با پیشرفت روز افزون صنایع مختلف بهداشتی ،آرایشی در کشور و در سـطح جهان و نیز رقابت چشمگیر هر کدام از شرکتها بـرای کسـب بـازار هـدف و رضایت مشتریان بـالقوه و ارائـه مارکهـای مختلـف بـا خصوصـیات متنـوع محصولات بهداشتی و آرایشی نقش بسته بنـدی بعنـوان یـک معـرف کـالا مشخص می گردد . زیرا که جهان گامی به سوی سلف سرویس برمیدارد . و در فروشگاههای مختلف و متناوب محصولات مشـابه بـا مارکهـای متفـاوت و خصوصیات ویژه جلب توجه کرده و ارتباط بین فروشندگان و مصرف کنندگان نهایی به حداقل ممکن رسیده است.
“گاهی بسته بندی وظیفه فروشنده را بهتر از آدم زنده انجام می دهد چرا که انسانها در موقعیتهای متفاوت دارای خصوصیات عاطفی ، رفتـاری و روانـی متفاوتی هستند . گاه افسرده ،بی تجربه ،خسته و بی حوصله اند . امـا بسـته بندی مناسب همیشه اطلاعات کاملی را در مورد محصول بـه مصـرف کننـده منتقل می نماید.”
از طرفی خریدار بدون صرف وقت بسیار،براساس تجربه ،ذوق ،سـلیقه و گـاه آزمایش از بین صدها محصول مشابه می توان انتخاب نماید.
“به هر حال اهمیت نگهداری و بسته بندی کالا ،کمتر از تولید آنها نمی باشد و در انتها تولید هر کالایی ، بسته بندی عامل تعیین کننده حفظ و نگهـداری آن تا رسیدن به دست مصرف کننده و از طرفی بهتـرین و بزرگتـرین مـروج تبلیغ محصولات یک شرکت می باشد.
مزایای بسته بندی
۱) امکان نگهداری و حفاظت کـالا در برابـر عوامـل شـیمیایی ،فیزیکـی ،مکانیکی به مدت طولانی
۲) شکل مهندسی بهتر .در نتیجه چیدمان و نظم بیشتر
۳) کارایی بهتر و سهولت در مصرف
۴) حمل و نقل آسان و کاهش احتمال آسیب دیدگی بـرای حفـظ از عوامـل مختلف محیطی
۵) کاهش احتمال سرقت و دستبرد ،چرا که امکان شمارش بسـیار سـریع و دقیق بصورت اتوماتیک انجام خواهد شد و با توجه به تشابه که مخصوص هر محصول است از جعل و سرقت محصول جلوگیری میکند
۶) توزیع راحتر
۷) فروش بیشتر
۸) تقلیل ضایعات : زیرا که با ارائه محصولات در یک سیسـتم بسـته بنـدی مناسب و توزیع به موقع تا حدودی از ضایعات ناشی از محصـولات مختلـف جلوگیری می شود.
۹) کمک به خرید آگاهانه توسط مصرف کننده : چرا که بسته بندی مناسب از طریق ارائه اطلاعات کافی و دقیق توسط برچسب های بسته بندی می تواند به خریدار در انتخاب محصول کمک نماید
۱۰) صرفه جویی : یکی از عوامل مؤثر در اقتصاد جامعه استفاده بهینه از مواد اولیه مورد نیاز است.
۱۱) کمک به افزایش سطح درآمد و اشتغال صنعت بسته بندی از انجای که در کشور ما دارای سابقه طولانی نمی باشد پس بعنوان یک صنعت نوپا بایستی در جذب نیـروی انسـانی و افـزایش اشـتغال جایگاه واقعی را بیابد و از طرفی می تواند با خرید کالاهای مختلف بصورت فله ای و انجام بسته بندی های مناسب ،شرایط فرهنگی ،اجتماعی ،فردی و سلیقه مشتریان به ارزش افزده قابل توجه و در نتیجه افزایش درآمد در جامعه دست یابد.
۱۲) حفظ محیط زیست : با کمک بسته بندی مناسب و استفاده از مواد اولیـه تجزیه پذیر در بسته بندی می توان از حجم زباله های اضافی جلوگیری نموده و با امکان بازیافت مجدد از طریق تکنولوژی پیشرفته بـه حفـظ و نگهـداری محیط زیست کمک نمود.
معایب بسته بندی
معایب یک بسته بندی صحیح در مقابل محاسن آن ناچیز اسـت ولـی در یک کلام عیب بسته بندی را در افزایش هزینه تولید می دانند و از طرفی در صورت عدم بازیافت و تجزیه در محیط زیست آلودگی محیط زیست مهمترین عیب بسته بندی محسوب می گردد و در خصوص افزایش هزینه تولید با توجه در نتیجه در حین نگهداری، حمل ونقل برای بسیاری از کالاها غیـر تحملـی منجر به کاهش هزینه می گردد.
اهداف بسته بندی
- محافظت از محصول و مصرف کننده
- ایجاد اطمینان از کالا
- فراهم کردن راحتی مصرف کننده
- وسیله ای برای ایجاد ارتباط با مشتری : مطالب در ج شده بر روی بسته بندی و دفترچه راهنما ی محصول اطلاعات مهم را به مصـرف کننـده منتقل می سازد
- داشتن ازرش استفاده مجدد : با توجه به تنوع کالا ها و مارکهای مختلف یک بسته بندی می تواند موجب متمایز و برتری محصول گردد
- تقسیم بازار : با توجه به الگو های مصرف متفاوت در جوامـع و تفـاوت الگوی خرید و مسائل (قدرت خرید) ، در طراحی بسته بنـدی بایـد دقـت بیتشری نمود
- تجلی هویت خاص برای یک محصول: بایـد متناسـب بـا شخصـیت و روحیات بازار مورد نیاز خود طراحی شود ، شخصیت فرد را با مصـرف آن مرتبط می سازد
- بهره برداری بیشتر از بازارهای بالقوه : در بازار هـای کـالای مصـرفی ، بسته بندی مناسب با درج مواد جدید مصرف روی بسته بندی کالا میـزان مصرف آن را تشویق می کند.
خصوصیات یک بسته بندی مناسب
- جلب توجه نموده و چشمگیر باشد.
- اطلاعات مندرج روی بسته بندی باید واضح و روشن باشـد. اطلاعـات شامل ( نام سازنده – ترکیبات محصول – قیمت – وزن – نحوه استفاده و از همه مهم تر نقطه قوت و یژگی محصول را نشان می دهد.)
- ایجاد تصورات ذهنی و بصری مناسب برای مصرف کننده
- برقراری ارتباط مناسب با محتوای داخل بسته بندی
- بسته باید مقرون به صرفه باشد.
- سته باید به فروش کمک نماید ( عملکرد تبلیغاتی )
- بسته باید بر طبق قوانین دولت و محیط زیست ساخته شود
- بسته باید بادوام بوده تا در برابر شرایط ناهنجار حمل و نقل مقاوم باشد
- بسته بندی محصولات هر کشور باید با توجه به هنجارهای فرهنگی آن جامعه طراحی و ارائه گردد
- آسان باز و بسته شود یا طرز استفاده از آن برای نوبتهای بعدی است
- ایجازگویی و پرهیز از طرحها و فرمها و نقوش شلوغ خسته کننده است.
انواع بسته بندی
الف ) بسته بندی شیشه ای یا ظروف شیشه ای
یکی از قدیم ترین ظروف بسته بندی مواد ظروف شیشه ای است در باسـتان قدیم ساخت بطریهای شیشه ای یک صنعت مهم بشمار می رفته است.
مزایا شیشه و ظروف شیشه ای در بسته بندی کالا
- شیشه از نظر شیمیایی خنثی است به عبارتی با محتوای درون خود هـیچ واکنشی نشان نمی دهد ، طعم و مزه محصول در بسته بندی شیشه بـدون تغییر حفظ می شود.
- شیشه غیر قابل نفوذ ، فاقد بو و بهداشتی می باشد.
- ظرف شیشه ای از استحکام خوبی برخوردارند و به اشـکال ، انـدازه هـا و رنگهای مختلف ساخته می شود.
- شیشه شفاف بوده و اجازه رویت محتوای خود را به خریدار و عرضه توسط فروشنده در فروشگاههای زنجیره ای می دهد.
ویژگی بسته بندی شیشه ای
- باید نیازهای مصرف کننده نهایی را برآورده سازد.
- باید خصوصیاتی دارا باشد که آنرا برای عملیـات شـکل دادن مناسـب میسازد.
- باید با هزینه های تولید شود که در بازار فروش رقابت کند.
معایب شیشه و ظروف شیشه ای
- شیشه حساس به شوکهای حراراتی و عوامل خارجی است لـذا میـزان درصد شکستن شیشه یا ظروف شیشه ای در مقایسه با مواد اولیه بسـته های دیگر بالا است.
- ظروف شیشه ای وزن زیادی دارد که باعث افزایش هزینه حمل ونقـل آن نسبت به انواع دیگر بسته بندی می شود.
- این خطر وجود دارد که در هنگام پرنمودن محصول در ظروف شیشـه ای قسمتی از آن خرده شده به مواد غذایی انتقال یابد.
ب ) بسته بندی فلزی یا ظروف فلزی (حلبی)
در شناخت بسته های فلزی عموما از دو دسته مواد استفاده می شود:
- مواد اولیه ای که در ساختمان اصلی ظروف بسته را تشکیل می دهد
- موادی که نقش کمکی دارند بدین معنی که برای مقاوم نمودن بسـته در برابر خوردگی و ……. از آنها استفاده میشود.
برای تولید و ساخت بسته های فلزی برحسب نوع کاربرد از مواد اولیه مختلفی استفاده میشود . زیرا بسته ها در کاربرد های متنوع دارای خـواص متفـاوت هستند . مواد اولیه مورد استفاده در بسته های فلزی آلومینیموم ، قلع ، آهن ، ۱۸ نیکل ، روی و سرب می باشد که بصورت مواد خام معدنی بـوده کـه بعـد از استخراج و انجام فرآیند هایی تغلیظ گردیده و بهره برداری می شوند.
بعنوان مثال از آلومینیوم و مقدار کمی ار روی و آهن برای تهیه ظروف آشـپز خانه استفاده می شود که مقاومت زیادی در برابر زنگ زدگی و پوسیدگی دارد . برای افزایش در مقابل زنگ زدگـی در صـد منگنـز را تـا % ۲۵/۱ افـزایش میدهند. ویا صابونها و مواد پاکنند ه اسیدیته ضـعیفی هسـتند کـه از فویـل آلومینیوم استفاده میگردد. از فولاد بـرای تهیـه ظـروف و بشـکه اسـتفاده میشود.
مزایا استفاده از قوطی فلزی در بسته بندی
- اغلب آنها در مقابل ضربه های خارجی مقاوم هستند.
- قوطی های فلزی در مقابل درجه حرارت بالا ( استریلیزاسیون ) از مقاومت بالای برخودار است.
- مواد اولیه بسته بندی از مقاومت فوق العاده ای نسبت به نفوذ آب ، رطوبت ، نور و اکسیژن برخوردار است.
- خاصیت مسموم کنندگی آن بسیار پائین است.
معایب استفاده از قوطی های فلزی در بسته بندی
- در آنها پدیده خوردگی در مقایسه با مواد اولیـه بسـته بنـدی دیگـر سریعتر ایجاد می شود در اثر خوردگی تغییراتی در سطح و داخل قـوطی ایجاد می شود بخصوص هیدروژن آزاد شده در داخل قوطی منجر بـه بـاد کردگی قوطی فلزی و در نتیجه سوراخ شدن آن می شود.
- خوردگی حاصل در قوطی فلزی می تواند باعث تغییـر رنـگ و کـاهش ویتامینهای محتوای موجود گردد
ج) بسته بندی پلاستیکی یا ظروف پلاستیکی
پلاستیک ترکیباتی هستند با زنجیـره طـولانی و بوسـیله پلیمریزاسـیون ترکیبات ساده که منومر نام دارند شکل گرفته اند که به دو دسته تقسیم می شوند
- ترموپلاست ها
موادی هستند که با گرما نرم و در اثر کاهش حرارت سخت می شـوند . ایـن مواد بعلت داشتن خواص از قبیل مقاومت در برابر ضربه – کشش – سایش – و خراش در بسته بندی های مختلف استفاده می شود و در ساخت جعبـه هـای شفاف – جواهرات – لوازم آرایش – بطری های بادی – جعبه ها و بشکه هـای برای بسته بندی محصولات غذایی – روغنها – چربی ها – گازوئیل و نوشابه ها و شامپوها بکارمیرود
- ترموست ها
پلاستیکهایی هستند که در اثر گرما ذوب و پس از سرد شدن مجدا تحت تاثیر گرما قرار نمی گیرند تا زمانی که در دمای بسیار بالا بسوزند این مواد از آنجای که مقاومت خوبی دربرابر روغنها – اکسیداسیون و چربیها دارند و از طرفی بی بو و شفاف هستند لذا در کلیه صنایع – برای بسته بندی کوتاه مدت نظیر آب آشامیدنی و در مصارف بهداشتی و دارویی بکار می روند و همچنیین از انـواع مختلف ترموستها بصورت آستر و لاک جهت پوشش داخلی قوطی هـای بسـته بندی مواد غذایی استفاده می شود.
مزایا بسته بندی پلاستیکی
- دارای وزن مخصوص کم و قیمت نازلند.
- از قابلیت شکل پذیری بالای در دستگاههای اتوماتیـک بسـته بنـدی برخوردارند.
- آنها در برابر تعداد زیادی از کالا های بسته بنـدی شـده کـه خاصـیت اسیدی و یا قلیایی دارند مقاومند.
- پلاستیکها به انرژی کمتری در تولید و شکل دهی نسبت به قوطی فلزی و بطری شیشه ای نیاز دارند.
- با اضافه نمودن افزونی های مجاز میتوان خصوصیات پلاستیک را بهبود بخشید.
- پایداری شیمیایی بالایی دارند.
- محدویت کمتری در احتمال نشت و اثر مایعات وجود دارد.
- سرعت تولید بالا دارند.
- قابلیت بازیافت و استفاده مجدد جزء در موارد خاص دارند.
- قابلیت چاپ ، تزئین و جلوه بسیار مطلوبی داردند.
معایب بسته بندی پلاستیکی
- قابلیت برگشت پلاستیکها به محیط زیست بسیار بطئی و کند است و تجزیه آن مشکل در نتیجه چرخه طبیعت را برهم می زند.
- اکثر پلاستیکها به اشعه ( UV ) خورشـید حساسـند و مشـکلاتی از قبیل شکنندگی می شوند.
- عموما از پلاستکها در دمای بالا نمی توان استفاده نمود.
- مواد افزودنی مانند پلاستیسا یزرو …. به منظور افزایش قابلیتهای نظیر انعطاف بیشتر و مقاومت در برابر اشعه ماوراء بـنفش غالبـا مشـکلاتی در بازیافت بوجود می آورد.
د ) بسته بندی کاغذی و مقوایی
کاغذ ( Paper ) بسیاری از محصولاتی که از فیبر های سلولزی سـاخته شده اند اطلاق میگردد
مهم ترین ماده اولیه برای تهیه کاغذ یا گیاهان یکساله است و برای تهیه خمیر کاغذ از کاج – صنوبر – کاج آمریکایی و مواد دیگری مانند کاه گندم – پنبه – کتان و کاغذ باطله – الیاف – تفاله – نیشکر بعنـوان مـواد اولیـه استفاده می شود.
انواع بسته بندی کاغذی از نظر شکل
الف ) پاکتها ( Monarch)
که بر اساس ابعاد – اشکال – نوع – کاغذ – تعداد لایه …… ر به انواع بسیا متنوعی تقسیم می شود مثل پاکت دارو – پاکت کاتالوگ – پاکت پول
ب) کیفها و ساکها یا کیسه ها ( Sacks & Aag )
انواع بسته بندی کاغذی با توجه به تعداد لایه های تشکیل دهنده
- بسته های یک لایه نظیر پاکت نامه
- بسته های چند لایه نظیر پاکت سیمان
مزایای بسته بندی کاغذی و مقوایی
- کاغذ از انعطاف پذیری خوبی برخوردار است.
- قابلیت شکل و چاپ پذیری خوبی را دارد.
- در مقابل پاره شدن ، کشش و فشار مقاوم و محکم است.
- کاغذ قابل بازیافت بوده و در محیط سریعا تجزیه می شود.
- دارای قابلیت چاپ و رنگ برای تبلیغات می باشد لذا فروش را بالا می برد.
- در هنگام تهیه کاغذ و مواد اولیه این بسته ها را می توان بصورت مقاوم به رطوبت . تهیه نمود.
- قابلیت بسته بندی اقلام بهداشتی نظیر دستمال کاغذی را دارد.
- مواد اولیه کاغذ ارزان بوده و از منابع طبیعی تهیه می شود.
- به منظور تهویه بسته های کاغذی و مقوایی با توجه به نوع محصول می توان به راحتی سوراخی تهیه نمود.
- بسته های کاغذی و مقوایی تا حد زیادی در مقابل افزایش و یا کـاهش دما محصولات را محافظت مینماید.
- به ابعاد و اشکال مختلف و به تبعیت از شکل محصول ، طریقـه عمـل و … می توان آنها را طراحی نمود.
- در صورت تکانها و حرکات ناشی از حمل ونقل مانع از آسیب رسیدن به محصول می شوند و در صورت برخورد محصول با بدنه بسته دچار خسارت نمی شوند.
معایب بسته بندی کاغذی و مقوایی
- کاغذ در مقابل نفوذ رطوبت مقاومت خوبی ندارند.
- نفوذ گاز یا روغن از کاغذ امکان پذیر است.
- کاغذ از قابلیت دوخت خوبی برخوردار نیست.
- کاغذ قابلیت اشتغال بالایی داشته و به زودی آتش گرفته و آنرا منتقل می نماید.
- در بسته بندی جامدات استفاده می شود و به منظور بسته بندی مـواد فرار و مایعات باید آنها را با پوششهای فلزی و پلاستیکی که مستلزم هزینه است پوشاند.
- در صورت استفاده از چسبهای ضعیف و غیر مقاوم گرد و غبار ، رطوبت هوا بر روی محیطهای محلهای اتصال اثر گذاشته و آنها را سست میکنـد . این نقطه ضعف در محصولات سنگین به ویژه در پایین بسته که محل اثـر وزن محصول است بسیار دیده می شود.
طبقه بندی بسته بندی
- بسته بندی اولیه ( مصرفی ) : بدون واسطه ای محتوا را در خود جای دهد
- بسته بندی ثانویه : بسته بندی است که هنگام استفاده کالا درو انداخته میشود.
- بسته بندی ثالثیه ( حمل ونقل ) : برای نگهداری ، شناسایی و حمل کالا استفاده می شود.
نقش و جایگاه طراحی در بسته بندی
بسته بندی شامل ظروف برچسب و دفترچه راهنمای داخـل بسـته بنـدی است و اثر طراحی یک بسته بندی همواره متاثر از نیازمندیهای جامعـه است علاوه بر آن طراحی نیز خود نقش بسیار مؤثری در کلیه تقاضاها و نیازها ی مورد درخواست در بسته بندی را داراست.
لذا طراحی علاوه بر افزایش فروش سـبب سـلامت کـالا و بـالا رفـتن کلیـه قابلیتهای موردنیاز می شود و همواره بر اساس خصوصیات و ویژگی های کالا و سایر عوامل انجام می پذیرد . از آنجا که ظاهر هر بسته نشانگر نگرش سازنده نسبت به تولید کالایش می باشد پس ظاهر ، اولین و قویترین تاثیر این نگرش را در بیننده خود باعث می شود.
یک طراح زبر دست علاوه بر جذابیت طرح بسته بندی باید عـواملی از قبیـل فرهنگ اجتماعی ، اروگونومی، سن و سال خریدار، سلامت روحی وجسـمی ، سلیقه و اخلاق ، محل فروش و نگهداری ، چگونگی و کیفیت محصول و از همه مهمتر درآمد مصرف کنند گان را در انتخاب شکل و رنگ بسته در نظر بگیرد و همچنین طراح یک بسته بایستی با در نظر گرفتن بازار هدف ، طراحی را انجام داهد ضمن اینکه سلیقه مصرف کننده آن منطقه یا حومه را مد نظر دارد باید برای ورود به بازار های مختلف شکل مورد نظر فروشنده ( سوپر مارکت خاص ) را نیز در بسته بندی لحاظ نماید.
در طراحی بسته باید از رنگها و تصاویری که نوشته های تبلیغـاتی کـه بـا فرهنگ بومی آن بازار مطابقت دارد استفاده نمود. مثلا در اروپا از رنگ سـبز های تیره در اکثر کشورهای اروپایی مورد علاقه نمی باشد و در ایران از قهوه ای براق – مشکی مات – قرمز مات مورد تنفر است و در سـوئیس رنـگ زرد یعنی لوازم آرایشی و زرد تخم مرغی نشانه مرگ است.
از طرفی انتخاب نام مناسب نیز کمتر از طرح و رنگ بسته بندی نمی باشـد چرا که نام مناسب بیانگر محتوای بسته بوده و ضمن ایجـاد کشـش و تـاثیر روانی در ذهن و خاطر خریدار باقی می ماند.
فاکتور های مؤثر در طراحی
- در نظر گرفتن نوع و خصوصیات محصولات شـامل ابعـاد ،آحـاد ،وزن، شکل ،اندازه بسته بندی
- تطبیق خصوصیات و طرح بسته با استانداردهای حمل و نقل
- مواد اولیه مورد استفاده با توجه به کیفیت ، نوع ، ضمانت ، محل کاربرد آنها ، ضد آب بودن و خواص فیزیکی یا شیمیایی
- نوع و نحوه چیدمان
- زیبایی تبلیغات و ظاهر آراسته برای جلب نظر مشتری
- زمان لازم برای بسته بندی ویا مونتاژ بسته
- ارزیابی اقتصادی و هزینه بسته بندی
- نظر عاملین فروش و مشتریان در مورد ابعاد، نوع ظروف و روشهای باز و بسته کردن آنها
- پیش بینی امکان بازیافت و استفاده مجدد
- استفاده از بسته بندی یکسان برای طبقه ای از کالاها
- رعایت قوانین و استاندارد های ملی و بین المللی کشورهای وارد کننده
- پیش بینی و تمهیدات لازم در برابر سرقت محتویات بسته
- نحوه و سیستم انبارداری
- اطلاعات روی بسته ،محل آنها ، برچسب و یا چاپ
- هر یک از اقسام بسته بندی دارای هزینه خاصـی هسـتند و از نظـر استحکام ، زیبایی ، جذابیت و تناسب با محصول دارای مزیتهای هستند که تولید کننده برای تحقق هدفهای سازمان باید تعادلی بهینه بین این عوامل ایجاد کند. و در طراحی باید اهداف تدافعی شامل محافظـت از محصـول و مصرف کننده در مقابل خطرات و آسیب دیـدگی در نظـر گرفتـه شـود و همچنین اهداف تهاجمی در بسته بندی که کمک به فروش محصول مـورد توجه واقع می شود مورد توجه قرار گیرد.
مدیریت بسته بندی
از آنجا که مدیریت بسته بندی یکی از پر تقاضا ترین مشاغل بازاریـابی در کشورهای پیشرفته جهان محسوب میشود . پس مدیریت بسته بندی بایـد از تخصص خاصی برخوردار باشد، وی باید از علم بسته بندی آگاهی کامل داشته و دوره های خاصی را در این زمینه دیده باشد هـر چنـد کـه در ایـران و در سیستمهای آموزشی جایگاهی برای آموزش بسته بندی دیده نشده است ولی در آمریکا و اروپا آموزش مدیریت بسته بندی از سـال ۱۹۶۵ شـکل گرفتـه است.
هدف مدیریت صنعت بسته بندی آن است که بسته را بصورت جزئی متمرکز در کل سیستم عملیاتی شرکتها جا دهد و با توجه به تـاثیر بسـته بنـدی در فروش یا هزینه و زبان یک مؤسسه تولیدی تصمیم گیری در این مورد باید به ۲۹ مدیریت مستقل بسته بندی واگذار شود. چرا که واحد هـای خریـد و تولیـد بیشتر به هزینه و سود و بودجه توجه دارند ودر صورتی که بسته بندی به سود آوری از طریق توجه به مصرف کنند گان آینده کالا، می اندیشد.
وظایف تخصصی مدیریت بسته بندی را به شرح ذیل می توان تعریف نمود:
- آموزش پرسنل تولیدی و آگاهی به آنان در خصوص مزایای بسته بندی مناسب
- بررسی ماشین آلات بسته بندی جدید و ماشین آلات موجـود توسـط گروه مهندسی بسته بندی
- بررسی بسته بندیهای جدید و مقرون به صرفه و اقتصادی توسط گروه تکنیکی بسته بندی
- بررسی طرحها ی جدید بسته بندی و بکـار گیری رنگهـا مناسـب روی بسته بندی توسط گروه طراحی بسته بندی
- ایجاد هماهنگی بین کلیه واحداهای ذیربط
- تعیین بودجه بسته بندی برای محصولات جدید
- اخذ سفارش از واحد فروش و تامین تقاضای درخواستی
- بررسی وضعیت بازیافت ضایعات بسته بندی
- توجه به مقررات و استانداردهای مورد نیاز برای بسته بندی محصول
